Molsso
Giela
Play audiofileda
Fyrri heimstyrjöldin í Danmörku
1. Verdenskrig i Danmark

6.a Vonsild Skole (NZ)

3
4

Fyrri heimsstyrjöldin hófst 1914 og lauk 1918. Ástæða stríðsins var morðið á Franz Ferdinand, sem var hertogi í Austurríki. Maðurinn, sem drap Franz Ferdinand, var Serbinn Gavriæo Princip

IS
NB FO LV SV LT DE

1. Verdenskrig startede i 1914 og sluttede 1918. Årsagen til krigen var mordet på Franz Ferdinand, som var ærkehertug i Østrig. Manden, der dræbte Franz Ferdinand, var serberen Gavrilo Princip.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
5
6

Danmörk var hlutlaus í stríðinu af því maður óttaðist að þátttaka myndi enda sjálfstæði Danmerkur ef stórþjóð gerði árás landið.

IS
NB FO LV SV LT DE

Danmark var neutrale i krigen, fordi man frygtede, at deltagelse kunne betyde, at Danmark ikke mere kunne være en selvstændig stat, hvis en stormagt angreb landet.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
7
8

Árgangurríka hlutleysið í stríðinu sannaði fyrir stjórninni að það væri möguleiki fyrir Danmörk að halda sig utan við stríð.

IS
NB FO LV SV LT DE

Den succesfulde neutralitet under krigen bekræftede regeringen i, at det var muligt for Danmark at holde sig uden for en europæisk storkrig.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
9
10

Þegar landamæri Danmerkur við Þýskaland færðust upp í stríðinu 1864, að Kongeåen (Norður Slésvík), voru mörg þúsund Danir, Suður-Jótar, sem þurftu að taka þátt í stríðunu fyrir þýska herinn.

IS
NB FO LV SV LT DE

Da den dansk-tyske grænse siden krigen i 1864 gik oppe ved Kongeåen (Nordslesvig), var der nu mange tusinder danske sønderjyder, som skulle deltage i krigen i den tyske hær.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
11
12

Landamæri Danmerkur og Þýskalands voru færð aftur 1920 (2 árum eftir stríð) og er í dag kallað ,,Sameining Suður Jótlands og Danmerkur”. Hér ríður Kong Christian 10. yfir nýju landamærin.

IS
NB FO LV SV LT DE

Den dansk-tyske grænse blev i 1920 (to år efter krigen) flyttet ned, hvor den er i dag. Dette kaldes for ´Genforeningen af Sønderjylland med Danmark´. Her red Kong Christian 10. over den nye grænse.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
13
14

Um 30 þúsund Suður-Jótar dóu í skotgröfunum í fyrri heimsstyrjöldinni. Mörgum skipum var sökkt og um 700 sjómenn dóu. Samanlagt dóu rúmlega 9 milljónir í stríðinu.

IS
NB FO LV SV LT DE

Cirka 30.000 sønderjyder døde i skyttegravene under 1. Verdenskrig. Mange skibe blev også sænket og cirka 700 sømænd døde. I alt døde over 9 millioner under 1. Verdenskrig.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
15
16

Þó svo að Danmörk hafi verið hlutlaus í stríðinu bitnaði það á þeim. Allt sem Danir þurftu komst ekki til landsins.

IS
NB FO LV SV LT DE

Selvom Danmark var neutral i krigen, blev de alligevel ramt. Alle de forsyninger, som Danmark normalt fik, kunne ikke komme til landet.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
17
18

Það var mikill skortur á hversdagsvörum. Árið 1915, eftir upphaf stríðsins, hækkaði verð á matvörum um 30%. Árið 1918 þegar stríðinu laun var það 85%.

IS
NB FO LV SV LT DE

Der var stor mangel på dagligvarer. I 1915, et år efter krigens udbrud, var alle fødevarepriser steget med 30%. I 1918, ved krigens afslutning, var det 85%.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
19
20

Árið 1917 keypti ríkið allt korn í Danmörku og leigði kornakra um allt land. Verð á rúgbrauði hækkaði um 30%.

IS
NB FO LV SV LT DE

I 1917 købte staten alt korn i Danmark og lejede kornlagre over hele landet. Prisen på et rugbrød steg med 30%.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
21
22

Á meðan stríðið geisaði var fólk talið og ef það skráði sig ekki fékk það ekki skömmtunarseðla sem notaðir voru til að kaupa mat.

IS
NB FO LV SV LT DE

Under krigen blev befolkningen talt og hvis de ikke meldte sig, fik de ikke deres rationeringskort, som gjorde, at de kunne købe mad.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
23
24

Danmörk lærði kreppustjórnun, skömmtun og fjárhagsstýringu ríkisins af fyrri heimsstyrjöldinni. Reynslan var nýtt í kreppunni í kringum 1930 og undir hernámi Þjóðverja 1940-1942 (Seinni heimsstyrjöldin).

IS
NB FO LV SV LT DE

1. Verdenskrig gav Danmark erfaringer med krisestyring, rationering og statslig økonomistyring. Disse erfaringer blev brugt  under krisen i 1930'erne og under den tyske besættelse i 1940-1945 (2. Verdenskrig).


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
NB FO LV SV LT DE
25
26
Fyrri heimstyrjöldin í Danmörku

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh: S1: Pxhere.com S4: Carl Pietzner (1853-1927) - commons.wikimedia.org S6: Ukendt - “Det 3. Christiansborg” - 1914 S8: Holger Damgaard (1870-1945) - 1916 S10: Kolomaznik - commons.wikimedia.org S12: Heinrich Dohm (1875-1940) - 1920 S14: Bmewett - pixabay.com S16: ©Det Kongelige Bibliotek - Holger Damgaard S18+20: Rigsarkivet - flickr.com S22: Commons.wikimedia.org - 1918 S24: National Museum of Denmark - flickr.com S26: Publicdomainpictures.net
© 2019 atlantbib.org
Forrige side Næste side
X