Molsso
Giela
Play audiofileda
1. heimsbardagi í Danmark
1. Verdenskrig i Danmark

6.a Vonsild Skole (NZ)

3
4

1. heimsbardagi byrjaði í 1914 og endaði 1918. Upprunin til kríggið var, at erkahertogin í Eysturríki, Franz Ferdinand, varð dripin. Maðurin, ið tók hann av døgum, var serbin Gavrilo Princip.

FO
IS NB LV SV LT DE

1. Verdenskrig startede i 1914 og sluttede 1918. Årsagen til krigen var mordet på Franz Ferdinand, som var ærkehertug i Østrig. Manden, der dræbte Franz Ferdinand, var serberen Gavrilo Princip.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
5
6

Danmark var uttanveltað í krígnum, tí vandi var fyri, at um eitt stórveldi leyp á, kundi Danmark missa sítt sjálvræði.

FO
IS NB LV SV LT DE

Danmark var neutrale i krigen, fordi man frygtede, at deltagelse kunne betyde, at Danmark ikke mere kunne være en selvstændig stat, hvis en stormagt angreb landet.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
7
8

Danska stjórnin sá, at við at halda seg uttanveltað, var møguligt hjá Danmark at halda seg uttan fyri eitt evropiskt stórkríggj.

FO
IS NB LV SV LT DE

Den succesfulde neutralitet under krigen bekræftede regeringen i, at det var muligt for Danmark at holde sig uden for en europæisk storkrig.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
9
10

Markið millum Danmark og Týskland hevði síðani 1864 verið við Kongeåen (Norðurslesvík), og tí vóru nú fleiri túsund danskir suðurjútar noyddir at fara í kríggj fyri Týskland.

FO
IS NB LV SV LT DE

Da den dansk-tyske grænse siden krigen i 1864 gik oppe ved Kongeåen (Nordslesvig), var der nu mange tusinder danske sønderjyder, som skulle deltage i krigen i den tyske hær.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
11
12

Í 1920, tvey ár eftir, at kríggið endaði, varð markið flutt suður, har tað er í dag. Hetta verður rópt “Endursameiningin av Suðurjyllandi við Danmark.” Á myndini ríður Christian kongur 10. um nýggja markið.

FO
IS NB LV SV LT DE

Den dansk-tyske grænse blev i 1920 (to år efter krigen) flyttet ned, hvor den er i dag. Dette kaldes for ´Genforeningen af Sønderjylland med Danmark´. Her red Kong Christian 10. over den nye grænse.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
13
14

Umleið 30.000 suðurjútar doyðu í skotgravunum undir 1. heimsbardaga. Eisini vórðu mong skip søkt, og umleið 700 sjómenn sjólótust. Tilsaman doyðu stívliga 9 milliónir fólk undir 1. heimsbardaga.

FO
IS NB LV SV LT DE

Cirka 30.000 sønderjyder døde i skyttegravene under 1. Verdenskrig. Mange skibe blev også sænket og cirka 700 sømænd døde. I alt døde over 9 millioner under 1. Verdenskrig.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
15
16

Hóast Danmark var uttanveltað, varð tað kortini rakt av krígnum. Allar veitingar, sum Danmark vanliga fekk, sluppu ikki fram.

FO
IS NB LV SV LT DE

Selvom Danmark var neutral i krigen, blev de alligevel ramt. Alle de forsyninger, som Danmark normalt fik, kunne ikke komme til landet.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
17
18

Gerandisvørur fóru at tróta. Í 1915, eitt ár eftir, at bardagin kyknaði, var kostnaðurin fyri húsarhaldsvørur hækkaður við 30 prosentum. í 1918, tá bardagin var av, var hann hækkađur 85 prosent.

FO
IS NB LV SV LT DE

Der var stor mangel på dagligvarer. I 1915, et år efter krigens udbrud, var alle fødevarepriser steget med 30%. I 1918, ved krigens afslutning, var det 85%.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
19
20

Í 1917 keypti staturin alt kornið í Danmark og leigaði korngoymslur kring alt landið. Prísurin á rugbreyði hækkaði við 30 prosentum.

FO
IS NB LV SV LT DE

I 1917 købte staten alt korn i Danmark og lejede kornlagre over hele landet. Prisen på et rugbrød steg med 30%.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
21
22

Undir krígnum vóru fólkateljingar, og um fólk ikki møttu, fingu tey einki skamtanarkort, sum var neyðugt, um tey skuldu keypa mat.

FO
IS NB LV SV LT DE

Under krigen blev befolkningen talt og hvis de ikke meldte sig, fik de ikke deres rationeringskort, som gjorde, at de kunne købe mad.


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
23
24

1. heimsbardagi hevði við sær, at Danmark fekk royndir við kreppustýring, skamtan og ríkisfíggjarstýring. Undir kreppuni í 1930unum og undir týsku hersetingini í 1940-1945 komu hesar royndir Danmark til góðar.

FO
IS NB LV SV LT DE

1. Verdenskrig gav Danmark erfaringer med krisestyring, rationering og statslig økonomistyring. Disse erfaringer blev brugt  under krisen i 1930'erne og under den tyske besættelse i 1940-1945 (2. Verdenskrig).


Play audiofile
IS NB FO LV SV LT DE
DA
IS NB LV SV LT DE
25
26
1. heimsbardagi í Danmark

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1: Pxhere.com S4: Carl Pietzner (1853-1927) - commons.wikimedia.org
S6: Ukendt - “Det 3. Christiansborg” - 1914
S8: Holger Damgaard (1870-1945) - 1916
S10: Kolomaznik - commons.wikimedia.org
S12: Heinrich Dohm (1875-1940) - 1920
S14: Bmewett - pixabay.com
S16: ©Det Kongelige Bibliotek - Holger Damgaard
S18+20: Rigsarkivet - flickr.com
S22: Commons.wikimedia.org - 1918
S24: National Museum of Denmark - flickr.com
S26: Publicdomainpictures.net
© 2019 atlantbib.org
Forrige side Næste side
X