Molsso
Giela
1. heimsbardagi í Danmark
Fyrri heimstyrjöldin í Danmörku

6.a Vonsild Skole (NZ)

Jorgaluvvon íslensku Helga Dögg Sverrisdóttir
3
4

1. heimsbardagi byrjaði í 1914 og endaði 1918. Upprunin til kríggið var, at erkahertogin í Eysturríki, Franz Ferdinand, varð dripin. Maðurin, ið tók hann av døgum, var serbin Gavrilo Princip.

FO
DA NB LV SV LT DE

Fyrri heimsstyrjöldin hófst 1914 og lauk 1918. Ástæða stríðsins var morðið á Franz Ferdinand, sem var hertogi í Austurríki. Maðurinn, sem drap Franz Ferdinand, var Serbinn Gavriæo Princip

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
5
6

Danmark var uttanveltað í krígnum, tí vandi var fyri, at um eitt stórveldi leyp á, kundi Danmark missa sítt sjálvræði.

FO
DA NB LV SV LT DE

Danmörk var hlutlaus í stríðinu af því maður óttaðist að þátttaka myndi enda sjálfstæði Danmerkur ef stórþjóð gerði árás landið.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
7
8

Danska stjórnin sá, at við at halda seg uttanveltað, var møguligt hjá Danmark at halda seg uttan fyri eitt evropiskt stórkríggj.

FO
DA NB LV SV LT DE

Árgangurríka hlutleysið í stríðinu sannaði fyrir stjórninni að það væri möguleiki fyrir Danmörk að halda sig utan við stríð.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
9
10

Markið millum Danmark og Týskland hevði síðani 1864 verið við Kongeåen (Norðurslesvík), og tí vóru nú fleiri túsund danskir suðurjútar noyddir at fara í kríggj fyri Týskland.

FO
DA NB LV SV LT DE

Þegar landamæri Danmerkur við Þýskaland færðust upp í stríðinu 1864, að Kongeåen (Norður Slésvík), voru mörg þúsund Danir, Suður-Jótar, sem þurftu að taka þátt í stríðunu fyrir þýska herinn.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
11
12

Í 1920, tvey ár eftir, at kríggið endaði, varð markið flutt suður, har tað er í dag. Hetta verður rópt “Endursameiningin av Suðurjyllandi við Danmark.” Á myndini ríður Christian kongur 10. um nýggja markið.

FO
DA NB LV SV LT DE

Landamæri Danmerkur og Þýskalands voru færð aftur 1920 (2 árum eftir stríð) og er í dag kallað ,,Sameining Suður Jótlands og Danmerkur”. Hér ríður Kong Christian 10. yfir nýju landamærin.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
13
14

Umleið 30.000 suðurjútar doyðu í skotgravunum undir 1. heimsbardaga. Eisini vórðu mong skip søkt, og umleið 700 sjómenn sjólótust. Tilsaman doyðu stívliga 9 milliónir fólk undir 1. heimsbardaga.

FO
DA NB LV SV LT DE

Um 30 þúsund Suður-Jótar dóu í skotgröfunum í fyrri heimsstyrjöldinni. Mörgum skipum var sökkt og um 700 sjómenn dóu. Samanlagt dóu rúmlega 9 milljónir í stríðinu.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
15
16

Hóast Danmark var uttanveltað, varð tað kortini rakt av krígnum. Allar veitingar, sum Danmark vanliga fekk, sluppu ikki fram.

FO
DA NB LV SV LT DE

Þó svo að Danmörk hafi verið hlutlaus í stríðinu bitnaði það á þeim. Allt sem Danir þurftu komst ekki til landsins.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
17
18

Gerandisvørur fóru at tróta. Í 1915, eitt ár eftir, at bardagin kyknaði, var kostnaðurin fyri húsarhaldsvørur hækkaður við 30 prosentum. í 1918, tá bardagin var av, var hann hækkađur 85 prosent.

FO
DA NB LV SV LT DE

Það var mikill skortur á hversdagsvörum. Árið 1915, eftir upphaf stríðsins, hækkaði verð á matvörum um 30%. Árið 1918 þegar stríðinu laun var það 85%.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
19
20

Í 1917 keypti staturin alt kornið í Danmark og leigaði korngoymslur kring alt landið. Prísurin á rugbreyði hækkaði við 30 prosentum.

FO
DA NB LV SV LT DE

Árið 1917 keypti ríkið allt korn í Danmörku og leigði kornakra um allt land. Verð á rúgbrauði hækkaði um 30%.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
21
22

Undir krígnum vóru fólkateljingar, og um fólk ikki møttu, fingu tey einki skamtanarkort, sum var neyðugt, um tey skuldu keypa mat.

FO
DA NB LV SV LT DE

Á meðan stríðið geisaði var fólk talið og ef það skráði sig ekki fékk það ekki skömmtunarseðla sem notaðir voru til að kaupa mat.

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
23
24

1. heimsbardagi hevði við sær, at Danmark fekk royndir við kreppustýring, skamtan og ríkisfíggjarstýring. Undir kreppuni í 1930unum og undir týsku hersetingini í 1940-1945 komu hesar royndir Danmark til góðar.

FO
DA NB LV SV LT DE

Danmörk lærði kreppustjórnun, skömmtun og fjárhagsstýringu ríkisins af fyrri heimsstyrjöldinni. Reynslan var nýtt í kreppunni í kringum 1930 og undir hernámi Þjóðverja 1940-1942 (Seinni heimsstyrjöldin).

DA NB FO LV SV LT DE
IS
DA NB LV SV LT DE
25
26
1. heimsbardagi í Danmark

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1: Pxhere.com S4: Carl Pietzner (1853-1927) - commons.wikimedia.org
S6: Ukendt - “Det 3. Christiansborg” - 1914
S8: Holger Damgaard (1870-1945) - 1916
S10: Kolomaznik - commons.wikimedia.org
S12: Heinrich Dohm (1875-1940) - 1920
S14: Bmewett - pixabay.com
S16: ©Det Kongelige Bibliotek - Holger Damgaard
S18+20: Rigsarkivet - flickr.com
S22: Commons.wikimedia.org - 1918
S24: National Museum of Denmark - flickr.com
S26: Publicdomainpictures.net
© 2019 atlantbib.org
Forrige side Næste side
X