Aftur í leit
Skipta um
tungumál
tungumál
Býflugur og býfluguhald
Býflugur og býflugnarækt
Carl-Gustav Hardonk Nissen
þýtt á íslensku frá Helga Dögg Sverrisdóttir
4
Fólki hevur altíð dámað hunang. Á einum 8000 ára gomlum holumálningi í Spania sæst ein persónur, sum tekur hunang beinleiðis úr einum býflugubøli.
Mannfólkið hefur alla tíð elskað hunangið frá býflugunum. Um 8000 ára gamalt hellamálverk frá Spáni sýnir fólk taka hunang úr býkúbu.
6
Í miðøld varð hunangur nýttur at søta við, tí ikki var eins lætt at fáa fatur á sukri, og tað er í dag. Tað ber væl til at brúka hunang í staðin fyri sukur, t.d. tá tú bakar.
Á miðöldum var hunang notað sem sæta þegar enginn sykur var til eins og í dag. Hægt er að nota hunang í stað sykurs t.d. í bakstur.
8
Tað ber til at hava býfluguhald upp á fleiri ymiskar mátar. Tey eftirgjørdu býflugubølini verða rópt býfluguhús. Úti í náttúruni búgva býflugurnar í býflugubølum, sum tær sjálvar gera sær í tómum viðarbulum ella øðrum líknandi.
Hægt er að halda býflugur á ólíkan hátt. Hús býflugnanna kallar maður býflugnastaður. Í náttúrunni heitir verustaður þeirra býkúpa sem þær búa sjálfar til úr trjábol eða svipuðu efni.
10
Býflugurnar byggja altíð í sekskantum (hexagon). Tí hevur býflugubóndin sett tunnar vokstalvur í býfluguhúsið, soleiðis at býflugurnar halda fram at byggja í teimum. Tá býflugurnar hava bygt talvuna, so hon hevur røttu tjúkdina, kann hon brúkast til antin yngul, pollen ella hunang. Hvíti bletturin á myndini er eitt egg, sum drotningin hevur lagt.
Býflugurnar búa alltaf til sexstrengd hólf. Þess vegna hefur ræktandinn sett upp þunnar vaxplötur sem þær byggja við. Þegar býflugurnar hafa byggt plötuna í rétta þykkt er hægt að nota þær til að klekja út, fyrir frjó eða hunang. Hvíti depillinn í miðjunni er egg sem drottning verpti.
12
Á hásumri, tá flest býflugur eru í húsinum, kunnu tær vera slakar 60.000 í tali. Í húsinum eru trý ymisk sløg av býflugum: Drotning, kallbýflugur og arbeiðarar. Drotningin er hin størsta býflugan.
Um mitt sumar þegar mest er af býflugum getur einn staður haft um 60.000 býflugur. Staðurinn getur haft þrjár mismunandi tegundi, Drottningar, þernur, og vinnuflugur. Drottningin er stærst þeirra.
14
Í hvørjum húsi ella bøli er bert ein drotning. Hon leggur bara egg. tað eru bert fáar kallbýflugur. Tær para seg við aðrar drotningar fyri at spreiða ílegurnar. Nógv tann størsti parturin er arbeiðarar. Teir fostra yngulið, sanka pollen og nektar og gera tað til hunang. Drotningin stýrir, hvat kyn býflugurnar hava.
Það er ein drottning á hverju svæði. Hún verpir eggjum. Þernurnar eru fáir. Þær para sig með drottningum frá öðrum stöðum og dreifa genunum. Flestar býflugur eru vinnudýr. Þær fóstra afkvæmið, sækja frjó og blómasafa og búa til hunang. Drottningin ákveður kynið.
16
Býflugubóndin fæst við býflugurnar frá um várið til um heystið. Hann hyggur t.d. eftir, um býflugurnar eru í “pollenbuksum.” Tær smáu kúlurnar av pollendusti, sum býflugurnar hava savnað á bakbeinunum, verða kallaðar “pollenbuksur.”
Býflugnaræktandinn vinnur með flugunum frá vori til hausts. Hann lítur m.a. eftir hvort býflugurnar hafi ,,frjókornabuxur” en það kallast litar kúlur frjókorna sem býflugurnar hafa á afturfótunum.
18
Býflugurnar vitja nógvar blómur hvørja ferð, tær flúgva. Hvørja ferð ein býfluga vitjar eina blómu, fær hon eitt vet av blómudusti á kroppin, og tað fylgir so við henni til eina aðra blómu.Hetta eitur at dusta, og tað er sera týðandi fyri planturnar.
Býfluga heimsæki mörg blóm á flugleiðinni. Í hvert sinn sem hún heimsækir blóm fær hún smá blómasafan á líkamann sem hún tekur með á annað blóm. Þetta kallast frævun og er mikilvægt fyrir plönturnar.
20
Tíðliga um summarið fara býflugurnar undir at savna saman hunang til vetrarføði. Býflugubóndin hyggur til býflugurnar umleið eina ferð um vikuna fyri at kanna eftir, um tær hava tað gott.
Í upphafi sumars byrja býflugurnar að safna hunangi fyrir veturinn. Ræktandinn lítur eftir býflugunum um það bil einu sinni í viku til kanna hvort þær hafi það ekki fínt.
22
Býflugubóndin kannar ofta, um býflugurnar hava nóg mikið av plássi. Hava tær ikki tað, gera tær eina drotning aftrat. Síðani fer helvtin av teimum úr býfluguhúsinum og setir seg á eitt træ ella ein runn. Tá er tað, at tær sveima. Eingin eigur ein býfluguriðil, so hvør sum helst kann taka hann við til hús og koyra hann í eitt tómt hús ella bøli.
Ræktandinn athugar hvort það sé nóg pláss. Verði það of lítið búa býflugurnar til auka drottningu. Helmingurinn myndi svo yfirefa vaxplötuna og fara í tré eða runna. Þetta heitir ,,sveimhugi.” Enginn eigandi á sveimhuga svo þeir mega taka alla með heim og setja í tóman býflugnastað.
24
Tá ⅔ av talvunum eru forseglaðar við voksi, fer bóndin at taka hunang. Voksið verður tikið burturúr, og talvurnar verða sentrifugeraðar í eini hunangssentrifugu. Síðani verður hunangurin latin í eina spann og rørt verður, til hann kann stoytast í gløs.
Ræktandinn uppsker þegar ⅔ af plötunum eru vaxlagðar. Vaxið er fjarlægt og plöturnar eru þeyttar í hunangs þeytu. Hunangið fer í fötu og hrært þar til það er tilbúið og þá sett í gler.
26
Flestu býflugurnar doyggja, tá komið er út á summarið. Restin livir av einum sukurdeiggi í staðin fyri hunang um heystið. Um veturin eru býflugurnar friðarligar. Tær sita í einum klumpi, har hitin er 30-35 stig. Tær flyta seg sera seint fyri at spara orku.
Flesta býflugur deyja í lok sumars. Afgangurinn fær sykurmassa í stað hunangs á haustin. Á veturnar passa býin sig sjálf. Þær sitja í hnapp þar sem hitinn er 30-35℃. þær hreyfa sig hægt til að spara orku.
28
Tey flestu taka hunang tvær ferðir árliga. Tað eru nógv sløg av hunangi: Rapshunangur, blómuhunangur, lynghunangur og fleiri aftrat.
Flestir uppskera hunang tvisvar á ári. Það finnast margar tegundir af hunangi: Repjuhunang, blómahunang, lynghunang og fleira tegundir.
30
Um ongar býflugur vóru, høvdu trø, berjarunnar og blómur spakuliga doyð út, og vit høvdu ikki kunna fingið tær frálíku fruktirnar frá frukttrøunum. ST-heimsmál nr. 15 snýr seg um at verja “lívið á landi.”
Ef við hefðum ekki býflugur, myndu tré, blóm og berjarunnar deyja smá saman og við fengjum ekki þennan yndislega mat sem ávaxtatré gefa. Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna númer 15 fjallar um að vernda ,,Lífið á landinu.”
32
Tí eiga vit at verja býflugurnar og syrgja fyri, at tað eru nógvar blómur í náttúruni og ikki nýta blantueitur, sum býflugurnar doyggja av. Mong duga ikki at síggja mun á eini vespu og eini býflugu, dugir tú?
Þess vegna eigum við að passa upp á býflugurnar og sjá til þess að það sé nóg af blómum í náttúrunni og nota ekki plöntueitur sem drepur býflugurnar. Margir sjá ekki mun á geitungi og býflugu. Getur þú það?
Býflugur og býfluguhald
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1: Pexels.com + globalgoals.org
S4: Jose Morella - es.wikiloc.com
S6: Taccuino Sanitatis - 14. årh. - commons.wikimedia.org
S8+10+12+20+24+26+28: Carl-Gustav Hardonk Nissen
S14: Franz Schmid - pixabay.com
S16: Pixnio.com
S18: Tim Hill - pixnio.com
S22: Berit Hardonk Nissen
S30: Globalgoals.org
S32: Ralph - Pixabay.com + David Hablützel - pexels.com
© 2019 atlantbib.org
X