Bååstede ohtsedh
Tjaeledh
gïele
gïele
Litháiskir réttir
Litaviskir rættir
Augustė Tidikytė, Milda Remeikaitė, Smiltė Avlasevičiūtė, Aistė Urbanavičiūtė - Vilniaus Simono Daukanto Gimnazija
Jarkoestamme June-Eyð Joensen
4
Litháen hefur stórt, kalt smáréttaborð sem er dæmigert fyrir öll Baltnesk eldhús. Það eru mismunandi ostar, súrmjólksafurður, reykt kjöt og fiskafurðir, kjöt og mismunandi kjötrúllur.
Litavia hevur eitt rættiliga stórt sjálvtøkuborð, sum er eyðkent í allari baltiskari matgerð. Tað eru ymiskir ostar, súrgaðir mjólkarúrdráttir, roykt kjøt og fiskur, kjøt og ymsar kjøtrullur.
6
Þjóðarréttur Litháen kallast ,,Cepelinai.” Hann er venjulega borinn fram með aðalrétt. Þetta eru stórar rifnar og soðnar kartöflubollur með kjöti, osti, þurrkuðum sveppum og annari fyllingu. Kartöflubollurnar eru bornar fram með sýrðum rjóma og beikonstykkjum eða svnakjöti.
“Cepelinai” verður ofta sagdur at vera tjóðarrættur í Litavia. Hann verður vanliga borðreiddur sum høvuðsrættur. Tað er ein sprungutur eplabolli við kjøti, osti, turkaðum soppum ella aðrari fyllu í. Eplabollarnir verða ofta borðreiddir við súrroma og beykonbitum ella svínakjøti afturvið.
8
Kard rauðbeðusúpa er vinsæl á sumrin. Fyrst skal skera, sjóða og mauka ferskar rauðbeður. Þegar súpan hefur kólnað er sett mjólk, kefir, agúrka, harðsoðin egg, gulrætur í hana og hún krydduð með dilli, laukblöðum og persillu. Með súpunni eru borðaðar kaldar kartöflur.
Køld reyðrótasúpan er best umtókt um summarið. Fyrst verða frísku reyðrøturnar skornar, kókaðar og blendaðar. Tá ið súpanin er kølnað, verða mjólk, kefirmjólk, agurka, kókað egg og gularøtur koyrd í, og hon verður kryddað við dild, leykbløðum og persillu. Kókað epli verða etin afturvið.
10
,,Siupinys” er feitur pottréttur sem er úr alls konar grjónum, baunum, hökkuðum kartöflum eða kartöflumús og svínakjöti, stunum er hveiti líka notað. Í Litháen er þetta jólamatur og bjór drukkinn með. Rétturinn er borinn fram með nýju söltuðu grænmeti og kjöti.
“Šiupinys” er feitur grýturættur, gjørdur burtur úr ymsum sløgum av grýni, bønum, ertrum, skornum eplum ella eplamosi og svínakjøti, onkuntíð eisini við mjøli í. Nú á døgum verður hesin rætturin brúktur sum jólarættur við øli afturvið. Hann verður vanliga borðreiddur saman við frískum, saltaðum grønmeti og kjøti.
12
Samogitian- pönnukökur er þjóðarréttur í elhúsi Litháa. Þetta eru kartöflupönnukökur steikar upp úr feiti. Það gerir þær öðru vísi en aðrar kartöflupönnukökur. Þær eru búnar til úr soðnum kartöflum fylltar, venjulega með kjöti. Pönnukökurnar eru bornar fram með sýrðum rjóma, smjöri eða flæskesvær.
Samogitian-pannukøkur er siðbundin rættur í litaviskari matgerð. Tað eru eplapannukøkur, stoktar í feitti. Tær eru øðrvísi enn aðrar eplapannukøkur, av tí at pannukøkurnar verða gjørdar burtur úr kókaðum eplum og eru fyltar, vanliga við kjøti. Súrrómi, smør ella fleskasvørð verða borðreidd afturvið.
14
,,Vedarai” er hefðbundinn litháeskur réttur. Hann er búinn til úr steiktum svínaþörmum með fyllingu. Vinsælustu tegundirnar eru með kartöflu eða blóði. ,,Vedarer” er borið fram með flæskesvær sem er annar hádegisréttur.
“Vedarai” er siðbundin litaviskur rættur. Tað er eitt slag av stoktum pylsum. Tær best umtóktu eru við eplum ella blóði. Fleskasvørð verða borðreidd afturvið sum ein rættur á middegi.
16
,,Sakotis” er ein tegund af þýska réttinum bankuchenas. Rétturinn var fyrst nefndur í Litháen á fjórða áratugnum. Þetta er hefðbundinn litháeskur réttur og er algengur sem eftirréttur í brúðkaupum. Úlínur Sakotis líkist greni og gaddarnir eru greinarnar. Þetta er bakað í mismunandi stærðum. Bragðið er dauft og ilmar vel.
”Sakotis” er eitt frábrigdi av týska rættinum bankuchenas. Hesin rætturin varð fyrstu ferð nevndur í Litavia í 5. øld. Tað er siðbundin litaviskur rættur og sera vanligur at eta omaná til brúdleyp. Skapið á Sakotis líkist einum granntræi, og tindarnir ímynda greinar. Dessertin verður bakað í ymsum støddum. Hon hevur mildan smakk og góðan anga.
18
Flestir hefðbundnir litháeskir eftirréttir (sakotis, zagareliai, æbleflæsk) er arfur frá réttum sem aðalsfólk borðaði í gamla daga. Margir eftirréttir sem komu til Litháen á 19. öld virðist koma frá vesturlöndum.
Flestu siðbundnu litavisku dessertirnar (sakotis, zagareliai, súreplaflesk) stava frá rættum, sum aðalin át fyrr í tíðini. Tó eru nógvar dessertir komnar til Litavia úr vesturlondum í 20. øld.
20
,,Kuciukar” er litlar jólasmákökur. Þetta eru sætar kökur búnar til úr súrdeigi og valmúafræjum. Þær eru borðaðar á aðfangadagskvöldi. Venjulega eru kökurnar borðaðar þurrar en hægt að bera þær fram með valmúamjólk eða trönuberjasultu. Áður fyrr voru þær búnar til sem lítil brauð borið fram fyrir drauga.
“Kuciukai” eru smáar jólasmákøkur. Tær eru søtar súrdeiggjskøkur við birkisi og verða etnar jólaaftan. Vanliga verða tær etnar turrar, men kunnu eisini verða borðreiddar saman við dreymsóljumjólk ella tranaberjadrykki. Fyrr vórðu tær evnaðar til smá breyð og sett fram til spøkilsi.
22
,,Tinginys” (Letiblóð) er vinsæll eftirréttur í Litháen. Kakan er venjulega búin til úr kexi, kakói, súkkulaði, smjöri, sykri og súrmjólk og sykri (sem er soðið saman). Maður kallar kökuna ,,Letiblóð” því það er auðvelt og fljótlegt að búa hana til.
"Tinginys” (Leti) er ein væl umtókt dessert í Litavia. Í køkuni eru vanliga keksir, kakao, sjokuláta, smør, sukur og blikkamjólk. Køkan verður nevnd “Leti”, tí hon er sera løtt og skjót at gera.
24
Trönuberja- kissel er einn af vinsælustu eftirréttum í veislum í Litháen.Talað er um hann sem jólaeftirrétt þjóðarinnar.
Tranaberja-drykkur er ein av best umtóktu dessertunum til veitslur í Litavia. Hann er eisini siðbundin jóladessert.
26
Gira er svaladrykkur með smá alkahóli sem búinn er til úr gerjuðu svörtu brauði, ávöxtum og sykri. Hann er þjóðardrykkur Litháa. Orðið ,,Gera” finnst í málshætti ,,Góðir menn drukku góða gira í góðum skógi.”
Gira er kaldur drykkur við lítið av alkoholi. Hann verður gjørdur burtur úr geraðum myrkum breyði, frukt og berum, spísskummani og øðrum, umframt geri og sukri. Gira er litaviskur tjóðardrykkur. Eitt litaviskt orðafelli er knýtt at orðinum “Gira”: “Góðir menn drukku góðan gira í góðum skógi”.
28
Hevur tú roynt hesar rættirnar? Hvør rættur er tjóðarrættur í landinum, har tú býrt?
Litháiskir réttir
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Govvá/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Fotod/ Bil/ Photo:
S1+22: Bearas - commons.wikimedia.org
S4: ©ltsale.onlineshopoutlet2021.com
S6: Diliff - commons.wikimedia.org
S8: TresuryTag - commons.wikimedia.org
S10: ©beatosvirtuve.lt
S12: Sirex - commons.wikimedia.org
S14: ©seforeceptai.lt
S16: Albertas Agejevas - flickr.com
S18: Marcin Floryan - commons.wikimedia.org
S20: Leia - commons.wikimedia.org
S24: ©gyvensenosakademija.lt
S26: ?
S28: Second-Half Travels - flickr.com
© 2021 atlantbib.org
X