KL
IS
Tjaeledh
gïele
Kalaallit nunaanni uumasut
KL
IS
2
Dýralíf á Grænlandi

Paninnguaq Broberg og Qivioq Lyberth - Efterskolen Kildevæld

Jarkoestamme Helga Dögg Sverrisdóttir
3
4

Nattoralik Kalaallit Nunaanni timmissani anginerpaajuvoq. Arnaviaq angutivissaninngaak anginerusarpoq. Nattorallit suluisa takissuserilersinnaasarpaat: 200-245 cm, oqimaassuserilersinnaasarlugillu: 3-6kg. Kalaallit Nunaanni sivisunerpaamik uumanikoq 21-nik ukioqarsimavoq.

Haförnin er stærsti fugl á Grænlandi. Kvenfuglinn er stærri en karlinn. Vægnjahafið er á bilinu 2-2.45m og vegur frá 3-6 kg. Elsti haförninn varð 21 árs.

5
6

Kalaallit Nunaanni aarluppassuaqarpoq. Aarluit assigiinngitsut soorlu makku piniartarpaat: Arferit, amikut, aalisakkat puisillu. Piaqqereersimagaangamik 280-m ammut aqqarsinnaanngortarput piniartilluni. Aarluait pinnguarumatuujupput. Aarloqatitik amerlasuut ilagalugit takuneqartarput. Inuit ilaasa piniartarpaat, neqaa mattaalu nerisaramikkit.

Það eru margir búrhvalir á Grænlandi. Búrhvalir veiða dýr í hafinu eins og hvali, smokkfisk, fisk og seli. Eftir fæðingu geta þeir kafað allt að 280 m til að veiða. Búrhvölum finnst gaman að leika sér. Þeir sjást oft í hópum. Sumt fólk veiðir búrhvalir til að borða kjötið og húðina.

7
8

Kalaallit Nunaanni puisit assigiinngitsut arfiniliupput. Puisit qaqugukkulluunniit piniarneqarsinnaapput. Neqaa orsualu iganeqartarput, amialu sianigalugu peeriarlugu atisanut assigiinngitsunut atorneqartarpoq immaqaluunniit natersualiaralugu, illumiluunniit kusassaatissatut sananeqartarluni. Aaveq puisit ilaqutaraat.

Til eru sex ólíkar selategundir á Grænlandi. Hægt er að veiða sel hvenær sem er. Kjötið og spikið er soðið. Passa verður upp á að skemma ekki feldinn þegar gert er að selnum. Feldinn er hægt að nota t.d. í föt, skraut eða sem gólfteppi. Rostungur er í ætt við selina.

9
10

Ammassaat kapisillit ilaqutaat sissamiikkajuttarput. Inuit amerlanerit net-ilerlutik qaloorisarput ilaalu assamminnik qalluisarlutik. Ammassaat yoghurt-imik aggersarneqarsinnaapput. Ammassaat Sianneqarsinnaapput panertinneqarsinnaallutillu.

Loðna, sem er eins konar lax, finnst oft við ströndina. Hægt er að veiða hana í net en sumir veiða hana með höndunum. Hægt er að lokka loðnuna með því að hella jógúrt í sjóinn. Hægt er að steikja hana eða þurrka.

11
12

Nanoq Kalaallit Nunaanni uumasut nunamiutat anginersaraat, nunarsuarmilu nannuni anginersaalluni. Kalaallit Nunaata avataaniikkajunnerusarput soorlu Qaanaami takussaanerusartut. Ukioriartornerani nannut illoqarfimmut qanillattortoqallattaarsarput nerisassioriartorlutik taamaattoqaraangallu allatut ajornartumik toquunnartarpaat ulorianartorsiortitsisimaguni.

Ísbjörninn er stærsta spendýr Grænlands og stærsti björn í heimi. Hann sést oft á Norður- Grænlandi. Flesta ísbirni sér maður við Qaanaaq. Á haustin geta ísbirnirnir farið í bæinn til að leita fæðu. Geti maður ekki hrætt þá í burtu eru þeir skotnir.

13
14

Umimmak Kalaallit Nunaanni qaqqani uumasuuvoq. 350 kg tungaanut oqimaatsigilersinnavoq. Nersussuarnut eqqarliunngilaq, kisianni savaasanut eqqarliuvoq. Killilimmik aasakkut piniarneqarsinnaavoq.

Sauðnautin lifa í fjöllunum á Grænlandi og geta verið allt að 350 kg að þyngd. Þeir eru ekki í fjölskyldu með nautum heldur geitum. Þau má líka veiða en með leyfi og á sumrin.

15
16

Kalaallit Nunaanni tuttoqatigiit ataasinnaapput. Arnavissat angutivissallu nassoqartarput. Augustip aallaqqaataaniit oktoberip naaneranut tuttunniartoqarsinnaavoq. Piniartullu Decemberip aallaqqaataata tungaanut piniarsinnaatitaallutik. Aavarfiunngitsumi pisaqarsimagaanni piniarsinnaanermut allagartaq arsaarinnissutigineqarsinnaavoq akiligassitsilluniluunniit.

Hreindýr er eina hjartarættin á Grænlandi. Bæði karl- og kveðdýrið hafa horn. Frá 1. ágúst fram í lok október má veiða hreindýr á Grænlandi, en atvinnuveiðimenn mega veiða til 1. desember. Sé veitt utan veiðitímabilsins er maður sektaður.

17
18

Kalaallit Nunaanni terianniaqarpoq qaqortanik qernertanillu. Allivallaartanngillat. Naliginnaasumik 75-100cm-inik angissuseqalersinnaapput. 3kg-8kg-millu oqimaatsigilersinnaallutik. Teriannissat ukiakkut nannutuulli illloqarfimmut qanillattorsinnaasarput perlerorsimagunik (ulorianarlutik). Teriannissat ukiut pingasut sisamaannaalluunniit uumasarput.

Á Grænlandi lifir heimskautarefur. Þar finnst bæði blárefur og hvítrefur. Þeir verða ekki mjög stórir. Þeir gera orðið 75-100 cm langir og 3-8 kg. að þyngd. Þeir geta farið inn í bæi og verið hættulegir, séu þeir veikir. Þeir geta lifað í 4 ár.

19
20

Kalaallit qimmii avannaani taamaallaat qimmiutigineqartarput. Silamiutaapput. Aalisakkanik neqinillu nerisinneqartarput. Kalaallit qimmii assigiinngillat ilai kiisortuupput, ilai kiisortuunngillat ilai nujuartaapput ilailu nujuartaanatik. Qimmit nunani allaneersut qimmeqarfinnut eqquteqqusaanngillat. Qimuttussaammatami.

Sleðahundar eru bara til á Norður-Grænlandi. Þeir eru alltaf utandyra. Þeir eru fóðraðir með kjöti og fiski. Það finnast bæði ótamdir og tamdir hundar. Bannað er að hafa aðrar hundategundir á Norður- Grænlandi. Þeir eru nauðsynlegir til að draga sleðana.

21
22

Kalaallit nunaanni amaroqarlunilu kukiffaajooqarpoq. Illit najukkanni uumasut qaqutigoortut suut uumasuuppat?

Það finnst líka heimskautarefur og jarfi á Grænlandi. Hvaða sérstöku dýr eru þar sem þú býrð?

23
Kalaallit nunaanni uumasut

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Govvá/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Fotod/ Photo:
S1: Joel Garlich-Miller/U.S. Fish and Wildlife Service (CC BY 2.0)
S4: NTNU, Faculty of Natural Science - flickr.com
S6: Jörg Petersen - pixabay.com
S8: Dave Withrow/Alaska Fisheries Science Center, NOAA Fisheries Service (CC BY 2.0)
S10: Kim Hansen - commons.wikimedia.org
S12: Debruyne Terry, USFWS (CCO) - pixnio.com
S14: Per Harald Olsen/NTNU - snl.no
S16: Jon Nickles, USFWS (CCO) - pixnio.com
S18: ID 12019 - pixabay.com
S20: W. Ferchland - denstoredanske.lex.dk (CCO)
S22: Michael Gäbler - commons.wikimedia.org
Forrige side Næste side
X