Bååstede ohtsedh
Tjaeledh
gïele
gïele
Planehta mijá biejveoalen
Planetene i vårt solsystem
1. a og 6. b Vonsild Skole
Jarkoestamme Kathrine Vik Tollaksen
4
Mijá biejveoalen li gáktsa planehta ma biejve birra jålådi. Niellja åvdemus li gierggeplanehta ja niellja maŋemus li gásaplanehta. Biejvve l stuor násste.
Vårt solsystem består av åtte planeter som kretser rundt solen. De første fire er steinplaneter og de siste fire er gassplaneter. Solen er en stor stjerne.
6
Planehta guddnedi lagámus biejves: Merkurius, Venus, Gaia (Ednam), Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus och Neptunus. Gájkka li jubmela romak åsskos gåhtjoduvvam.
Planetene heter, i rekkefølge fra solen: Merkur, Venus, Tellus (Jorden), Mars, Jupiter, Saturn, Uranus og Neptun. Alle er oppkalt etter guder fra romersk mytologi.
8
Merkurius la sjievnnjis ja ruojos bákteplanehtta. Biejven máhttá gitta 450ºC (liegga tsiehka) ållit ja iján -170ºC (galmma tsiehka). Dat la unnemus planehtta.
Merkur er en mørk og øde steinplanet. Temperaturen kan nå helt opp til 450ºC om dagen og ned til -170ºC om natten. Det er den minste planeten.
10
Venus la goalmát unnemus planehtta. Dat la aj tjuovggasamos, ja máhttá danen álu Ednamis vuojnnut. Venus la agev birrusin 465ºC (liegga tsiehka).
Venus er den tredje minste planeten. Den er også den mest lyssterke, og kan derfor ofte ses fra Jorden. Temperaturen på Venus er alltid omkring 465ºC.
12
Ednam almma Gaiav guddnet. Sämmi stuorre degu Venus la.“ Alek/lahtte planehtta” aj gåhtjoduvvá. Danen gå birrusin 70% tjátjes gåbttjå. Dat la dat ájnna planehtta gånnå dåbddo viesso l. Ednama birra mánno jålåt.
Jorden heter egentlig Tellus. Den er på størrelse med Venus. Den kalles også “Den blå planet”. Det skyldes at ca. 70% er dekket av vann. Det er den eneste planeten med kjent liv. Rundt jorden kretser månen.
14
Mars gåhtjoduvvá dat ”ruoppsis planehtta”. Dat la tjoasskáp Marsan gå ednamin. Gasskamierre -60°C (galmma tsiehke). Marsan li guokta máno. Moadda ulmutjadagi vuobmanrakehta li rájaduvvam Marsaj. Garriji ulmutjijt Marsaj rádjat soames bále boahtteájgen.
Mars kalles “Den røde planeten”. På Mars er temperaturen kaldere enn på Jorden. I gjennomsnitt -60ºC. Mars har to måner. Man har sendt flere ubemannede romraketter til Mars. Man arbeider med å sende mennesker til Mars en gang i fremtiden.
16
Jupiter la stuorámus planehtta jårbbå biejveoalen ja la vargga gålmågierde låsep aktan gájkka planehtajs. Dat la gásaplanehtta nanos sisnutjijn. Jupiterin li 63 oahpes máno.
Jupiter er den største planeten i hele solsystemet og veier nesten tre ganger så mye som alle andre planeter til sammen. Det er et gassplanet med en fast kjerne. Jupiter har 63 måner som man kjenner til.
18
Saturnus la vargga stuorámus planehtta. Danna li tjielggasamos gievlle birra. Saturnus la aj gásaplanehtta. Saturnusin li 62 máno oahpes mánuj.
Saturn er den nest største planeten. Det er den planeten med de tydeligste ringene rundt. Saturn er også en gassplanet. Saturn har 62 kjente måner.
20
Jahke 1781 lij Uranus dat vuostasj planehtta mejt ájtssin. Dat la sieddosamos gásaplánehtta biejveoalen. Ij vargga vå biekka. Danna ij la nanos ålgusj valla edna jiegŋa.Dat la -200°C (galmma tsiehka). Uranus biejve birra jålåt.
Uranus var den første planeten man oppdaget - i 1781. Det er den mest rolige gassplaneten i solsystemet. Det er nesten ingen stormer der. Den har ingen fast overflate, men mye is. Temperaturen er -200ºC. Uranus “ruller” rundt solen.
22
Neptunus la Uranusa muoduk. Dat la binná unnep, valla däddá ienep. Neptunusin li garrasamos virro ålles biejveoalenin. Bieggat máhttá ienep gå 2000 km/d. Neptunusa birra li 14 máno.
Neptun ligner på Uranus. Den er litt mindre, men veier mer. På Neptun er det de kraftigste orkanene i hele solsystemet. Der kan det være vind på over 2000 km/t. Man kjenner til 14 måner rundt Neptun.
24
Vet du om noe annet som finnes i vårt solsystem?
Planehta mijá biejveoalen
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1+4: Manvendra Singh - pixabay.com
S6: Image Editor - flickr.com
S8+10+12+16+18+20+22: NASA - commons.wikimedia.org
S14: ESA - commons.wikimedia.org
S24: Pxhere.com
© 2023 atlantbib.org
X