kl
Bååstede ohtsedh
Tjaeledh
gïele
gïele
klAtaavartumik tunngaveqartumik nukissiaq
Varandi orka
4. c Brændkjærskolen - Kolding
Jarkoestamme Thordis Dahl Hansen
4
Ataavartumik tunngaveqartumik nukissiaq innaallagiaavoq aammalu kissartoq, qaqugorsuarmut piusinnaasut. Nukiuvoq avatangiisimut mingutitsinngitsoq.
Varandi orka er el og hiti, sum kann vara í ævir. Tað er orka, sum ikki dálkar umhvørvið.
6
Ataavartumik tunngaveqartumik nukissiaq taaneqartarportaaq nukik qinigassaq alla. Soorlu ukuusinnaapput, Seqerngup qinngornerinik tigooraassut, anorisaatinit innaallagissiorneq, imermik nukissiorneq, biogassi biobrændsel immaqaluunniit nunap kiaa.
Varandi orka verður eisini nevnd alternativ orka. Tað kann til dømis vera sólsellur, vindmyllur, vatnorka, biogass og jarðhiti.
8
Pitsaasuuvoq ataavartumik tunngaveqartumik nukissiaq atussallugu, pissutigalugu saniatigut CO₂-liortuunngimmat. CO₂-neutralimik taaneqartarpoq. Aamarutissaq aamma olia qangaaniilli atortakkavut avatangiisimut annertuumik mingutitsisarput.
Tað er gott at brúka varandi orku, tí hon framleiðir ikki CO₂. Tað verður nevnt CO₂-neutralt. Kol og olja, sum vit hava brúkt leingi, dálka umhvørvið illa.
10
Seqerngup qinngornerinik tigooraassut atorsinnaasarpoq, seqernup qinngornerisa seqerngup qinngornerinik tigooraassutip eqqornerasigut, qaamaneq sarfannguuttarpoq. Seqernup nukinga killeqanngitsumik isumalluutaavoq aamma ajornanngitsumik ikkussorsinnaalluni aserfallatsaaliorneqarsinnaallunilu.
Sólsellur virka á tann hátt, at sólargeislarnir skýna á sólsellurnar, sum so gera ljósið til streym. Sólorka er eitt óavmarkað tilfeingi og er lætt at seta upp og lætt at halda við líka.
12
Anorleraangat anorisaatinik innaallagissiuutit sarfaliortarput. Isumaqarpoq sarfaliorusaartuaannangajattuusut. Danmarkimi anorisaatit nukinganik atuineq 50%-missaanik annertutigaaq.
Vindmyllur framleiða streym, tá ið tað er vindur. Tað merkir, at tær næstan alla tíðina gera streym. Í Danmark kemur áleið 50% av streymnýtsluni frá vindorku.
14
Imermik nukissiorfik malinnik nukiusinnaalluni immaqaluunniit kuuit sarfarnerusinnaavoq. Norgemi Sverigemilu naliginnaasorujussuupput. Danmarkimi mikisunnguanik sanaartorfiit taamaallaat nassaassaapput. Soorlu sapusiortarput imeq katersorniarlugu taamaasillluni nukissamik annerusumik pilersitsisoqarsinnaavoq.
Vatnorka kan bæði vera alduorka og frá rákinum, sum er í áunum. Hetta er heilt vanligt í til dømi Norra og Svøríki. Í Danmark er bara heilt lítil vatnverk. Man ger til dømis vatnbyrgingar, so til ber at fáa meira orku.
16
Biogas kiassarnermut atorneqartarpoq. Biogas pilersinneqartarpoq naggorissaatissanit, nerisakunit immaqaluunniit toqoraaviit igitassaanniit. Taava Biogassi qaffattarpoq ruujorit iluasigut. Biogassi taamaasilluni ikuallanneqartarpoq.
Biogass verður brúkt til hita. Biogass verður gjørt úr millum øðrum tøðum,, matleivdum ella avroðum frá sláturhúsum. Lívfrøðiliga tilfeingið rotnar í stórum tangum. So fer gassið upp ígjøgunm eitt rør. Nú ber til at brenna gassið.
18
Biobrændseli tassaavoq assersuutigalugu orpik,orpiit kanaartai aggukkat, ivikkat katersat aamma nunaammi eqqakkat ikuallanneqarsinnaasut kiassarninngorlutik. Aamma imerpalasunngortinneqarsinnaavoq kiisalu assersuutigalugu biilinut atorsinnaalluni.
Lívvirkið brenni er til dømis viður, spónur og urtagarðsburturkast, sum kann brenna og gerast til hita. Tað kann eisini gerast flótandi og brúkast til til dømi til bilar.
20
Nunap iluaniit imeq kissartoq nukiuvoq, nunap iluaniit pilersitsisartoq. Islandimi atorneqakkujuttarpoq, innermik anitsiffiugajuttumi. Nunap iluaniit imiup kissarnerata nukinga aamma innermik anitsisarfiunngitsuni atorneqartarsimavoq.
Jarðhiti er orka, sum verður tikin úr jørðini. Tað verður nógv brúkt í Íslandi, har tað er nógv gosvirksemi í jørðini. Jarðhiti verður eisini framleiddur í londum, har einki gosvirksemi er í jørðini.
22
Siunissami pingaartorujussuusussaavoq nukinnik nutaanik assigiinngitsutigut pissarsiniarnissaq. Taamaattumik innaallagiaq aamma imeq assigiinngitsutigut atorlugit misissuersuaarneqarpoq, soorlu timip kissassusaa qanoq sarfaliorsinnaanersoq.
Í framtíðini gerst tað uppaftur týdningarmeiri at fáa sær orku við nýggjum hættum. Tí verður nógv granskað í at gera streym og hita upp á nýggjar mátar, til dømis hvussu kropshiti kann gerast til streym.
24
FN-ip nunarsuup anguniagaani nr. 7-imi imaraa ‘nukik atasinnaasoq’. Pineqarporlu kikkut tamarmik eqqiluinnerusumik aamma akikinnerusumik nukimmik 2030 nallertinnagu pisinnaatitaassasut. Illit qanoq iliorlutit nukimmik sipaaruteqarsinnaavit?
Heimsmál nr. 7 hjá ST snýr seg um Viðvarandi orku. Tað snýr seg um, at øll fáa atgongd til reina og bíliga orku innan ár 2030. Hvat anst tú gera fyri at spara orku?
Ataavartumik tunngaveqartumik nukissiaq
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh: S1: GCP Gray - flickr.com S4: Jürgen from Sandesneben - commons.wikimedia.org S6: Olearys - flickr.com S8: Klaus-Uwe Gerhardt - pixabay.com S10: MaxPixel.net S12: Jens Cederskjold - commons.wikimedia.org S14: Ulf Larsen - commons.wikimedia.org S16: Gerald Krieseler - pixabay.com S18: Anna Armbrust - pixabay.com S20: Pxhere.com S22: Itneverends - pixabay.com S24: Globalgoals.org
© 2019 atlantbib.org
X