schafte
Aila Guldager - Efterskolen Kildevæld
Ouerseet tu färöösch foon Asta WollesUkioq 1700-kut missaani Kalaallit Nunaanni kalaallisuut siulliit atorneqartalersimapput.
Grønlendski tjóðbúnin, Kalaallisuut, stavar frá umleið ár 1700.
Kalaallit assuutitik ataqqisorujussuaat, pissutigalugu kalaallit namminneq assuutit pigigamikkit sanaaralugillu. Assuutit kalaallisuut oqortuupput aasakkut ukiukkullu atorneqarluarsinnaallutik. Assuutit annoraartaqarput, qarlittaqarlutik aammalu kamittaqarlutik amernik sanaajullutik.
Grønlendingar eru ernir av tjóðbúnanum. Mong seyma hann sjálvi. Tjóðbúnin er gjørdur soleiðis, at hann kann nýtast bæði summar og vetur. Búnin er ein anorakkur, einar buksur og kamikkur, sum eru skinnstyvlar.
Kalaallisuut kusanartorujussuupput qalipaatigeqalutillu sanalluagaallutik. Qangaanerusoq ullumikkullu assaannarmik mersorlugit sananeqartarput.
Tjóðbúnin er sera vakur og litríkur, og hann er væl úr hondum greiddur. Eins og í gomlum døgum verður tjóðbúnin enn í dag seymaður við hond.
Kalaallit Nunaanni assuutinik assigiinngitsunik peqarpoq sumiinneq apeqqutaalluni. Tunumi, kitaani kiisalu Avannaarsuarmi assuutit assigiinngillat.
Í Grønlandi sær tjóðbúnin ymiskt út alt eftir, hvaðani hann er. Búnin er ikki heilt eins í Norðurgrønlandi, Eysturgrønlandi og Vesturgrønlandi.
Kalaallit Nunaata avannaarsuani qarliit kamiillu nannup amianik sanaajupput. Tunumi assuutit puisip amianik sanaajunerupput. Kitaanilu allapalaagaapput, sapannganillu qalipaatigissunik, annoraaminermik, puisip qimmillu amianik sanaajusarlutik.
Í Norðurgrønlandi eru buksurnar gjørdar úr ísbjarnaskinni, og kamikkurnar eru hvítar. Í Eysturgrønlandi er stórsti parturin gjørdur úr kópaskinni. Í Vesturgrønlandi er búnin broderaður við litríkum glasperlum, toyi, kópaskinni og hundaskinni.
Arnat annoraavi assigiinngitsunik qalipaasersorneqartarput ukiortussuseq naapertorlugu. Niviarsiaqqat kalaallisuuisa annoraartaata qalipaataa aappalaarujuttuukkajunnerusarput, arnat inuusuttuaqqat aappaluttoq qaamasoq, arnat inersimasut aappaluttoq taartoq kiisalu arnat utoqqaat tungujortoq immaqaluunniit tunguusamik qalipaateqartarlutik.
Anorakkurin hjá kvinnunum hevur ymiskan lit alt eftir aldrinum hjá tí, sum ber hann. Anorakkurin hjá gentum er ljósareyður, hjá vaksnum kvinnum er hann myrkareyður, og hjá eldri kvinnum er hann antin bláur ella lilla.
Assuutit atorneqartarput ulluni pingaarutilinni soorlu junip 21-ani Inuiattut ullorsiornermi, apersortinnermi, atualeqqaarnermi, katinnermi, ilisinermi aammalu kuisitsinermi.
Nú á døgum fara grønlendingar í tjóðbúna, tá okkurt serligt er á vási, og tá høgtíð er. Tað kann vera tjóðardagin 21. juni, fyrsta skúladag, til barnadóp, konfirmatión, brúdleyp ella jarðarferð.
Ullumikkut Kalaallit Nunaanni kalaallisuut ilaarlugit nutarterilernikuupput, soorlu kalaallisuut ilusaat ilaarlugit kjoleliarineqartarlernikuullutik.
Nú á døgum síggjast eisini modernaðir tjóðbúnar í Grønlandi. Sniðið kann vera broytt nakað, og eisini kann búnin vera ein kjóli heldur enn einar buksur.
Ullumikkut angutit assuutaat ukuukkajunnerupput, annoraaq qaqortoq, qarliit qernertut kiisalu kamisat.
Búnin hjá monnunum er nú á døgum hvítur anorakkur, svartar buksur og kamikkur.
Kalaallit Nunaanni assuutit assigiinngitsut katersugaasivimmi takuneqarsinnaapput, ullumikkut assuutit kiisalu qanga Kalaallit assuutaat.
Til ber at síggja ymiskar tjóðbúnar á fleiri fornminnasøvnum, bæði eldri og nýggjari.
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1+22+24: ©Melody Adams - Visit Greenland
S4: Leo Christiansen - 1935 - Det Kongelige Bibliotek - kb.dk
S6: Helga Guldager
S8: ©Lola Akinmade Åkerström - Visit Greenland
S10: Stamps.gl
S12+18+20: ©Mads Pihl - Visit Greenland
S14: David Stanley - flickr.com
S16: Kim Hansen - commons.wikimedia.org