gielav
Thomas Buhl og Vivi Mærsk
Sámegiellaj jårggåluvvam ruonáednam giela Agapeta Skifte & Magdalene AbelsenFotosyntesen er en proces, hvor planten omsætter solens lys til energi og ren ilt.
Pilersinneqartarpoq, naasup seqernup qinngornera nukinngortittarmagu aamma silaannanngortillugu minguitsoq.
Fotosyntese foregår kun i planter. Fordi der er brug for sollys, sker der ikke fotosyntese om natten.
Fotosyntese taamaallaat naasuni pilersarpoq. Seqernup qinngornera pisariaqartinneqartarmat unnuakkut taartumi fotosynteseqarneq ajorpoq.
I plantens celler findes der “grønkorn”. Det er dem, der gør planten grøn. Det er i grønkornene selve fotosyntesen foregår.
Naasup sananeqaataani kingunissaarannguaqarpoq qorsuusunik. Taakkunanilu fotosyntese pilersarpoq.
Det starter med at planten optager vand fra rødderne (H₂O), lys fra solen og kuldioxid (CO₂) fra luften.
Naasoq imermik sorlamminiik aallaaveqartumik pigaangat (H₂O), seqernup qinngorneranik aamma silaannarmik pigaangat (CO₂) fotosyntese pilersarpoq.
Kuldioxid kommer ind i planten ved hjælp af læbeceller, som er små åbninger i plantens blade.
Silaannaq tassa Kuldioxidi naasumut pilutaanut pulasarpoq.
I grønkornene omsættes sollys, kuldioxid og vand til sukkerstof og ilt. Sukkerstoffet kaldes også kulhydrat. Ilten frigives til luften, som vi kan indånde som ren luft.
Kingunissaarannguup qorsuusup seqerngup qinngorneranit silaannarmit imermiillu pinermini silaannaq ilti sukkorlu pinngortittarpai. Akuutissaq sukkoq aamma kulhydratimik taaneqartarpoq. Ilti silaannarmut siaruartittarpaa taamaalilluta anersaartorsinnaatilluta.
Da det er planter, der skaber luftens ilt, kaldes regnskovene ofte for “Jordens lunger”.
Naasut silaannarmi tunioraasuummata orpippassuit “nunarsuup puai”-nik taaneqartarput.
I naturfagene kan man også skrive det på denne måde: Kuldioxid+Sollys+Vand = Ilt+Sukkerstof.
Pinngortitalerinermi imannak allattoqartarpoq: Kuldioxid+Imeq+Seqerngup qinngornera = ilti+Sukkoq.
Verdensmål 15 handler om “Livet på Land” - om at bevare naturen. Det betyder bl.a., at vi skal plante flere træer end vi fælder, så luften renses for kuldioxid og vi får mere ilt og renere luft. Altså Fotosyntese!
Nunarsuarmi anguniakkat 15-iat tassaavoq “Nunami inuuneq”-pinngortitamik piujuaannartitsineq. Anguniakkap taassuma imaraa orpinnik killukkatsinniit amerlanerusunik naatitsisarnissaq, taamaalilluta kuldioxidi silaannarmiittoq salinneqassaaq silaannarpullu minguinnerulerluni. Tassa Fotosyntese!
Isumaqarpit orpik “blodbøg”-i aappalaartoq kingunissaarannguaqartoq qorsuusumik?
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1: Marek Kokeš - pixabay.com
S4: Flaticon.com
S6: Adrian Pelletier - pixnio.com
S8: Hajnalka Mahler - pixabay.com
S10: Markéta Machová - pixabay.com
S12: Marc Pascual - pixabay.com
S14: Pxhere.com
S16: Ben Britten - flickr.com
S18: Stefan Nielsen
S20: Globalgoals.org
S22: Hubertus - wikimedia.org
Globalgoals.org