Skipta um
tungumál
Play audiofileda
Kalaallit nunaanni uumasut
KL
DA
2
Dyreliv på Grønland

Paninnguaq Broberg og Qivioq Lyberth - Efterskolen Kildevæld

þýtt á danska frá Agapeta Skifte Jensen
3
4

Nattoralik Kalaallit Nunaanni timmissani anginerpaajuvoq. Arnaviaq angutivissaninngaak anginerusarpoq. Nattorallit suluisa takissuserilersinnaasarpaat: 200-245 cm, oqimaassuserilersinnaasarlugillu: 3-6kg. Kalaallit Nunaanni sivisunerpaamik uumanikoq 21-nik ukioqarsimavoq.

Havørnen er den største fugl i Grønland. Hunnen er større end hannen. Med udfoldede vinger måler den op til 2 - 2,45 m, og kan veje fra 3 - 6 kg. Den ældst havørn, som har levet længst, var 21 år gammel.


Play audiofile 5
6

Kalaallit Nunaanni aarluppassuaqarpoq. Aarluit assigiinngitsut soorlu makku piniartarpaat: Arferit, amikut, aalisakkat puisillu. Piaqqereersimagaangamik 280-m ammut aqqarsinnaanngortarput piniartilluni. Aarluait pinnguarumatuujupput. Aarloqatitik amerlasuut ilagalugit takuneqartarput. Inuit ilaasa piniartarpaat, neqaa mattaalu nerisaramikkit.

Der er mange kaskelotter i Grønland. Kaskelotter jager forskellige havdyr såsom; hvaler, blæksprutter, fisk og sæler. Efter de har født unger kan de dykke ned til 280m og jage. Kaskelotterne er legesyge. De ses ofte i flokke. Nogle mennesker fanger kaskelotterne for at spise deres kød og hud.


Play audiofile 7
8

Kalaallit Nunaanni puisit assigiinngitsut arfiniliupput. Puisit qaqugukkulluunniit piniarneqarsinnaapput. Neqaa orsualu iganeqartarput, amialu sianigalugu peeriarlugu atisanut assigiinngitsunut atorneqartarpoq immaqaluunniit natersualiaralugu, illumiluunniit kusassaatissatut sananeqartarluni. Aaveq puisit ilaqutaraat.

Der findes seks forskellige sælarter i Grønland. Man kan jage sæler når som helst. Man koger kødet og spækken. Man skal passe på ikke at ødelægge pelsen, når man flænser sælen. Pelsen bruges til fx tøj, pynt eller som gulvtæppe. Hvalrossen er familie med sæler.


Play audiofile 9
10

Ammassaat kapisillit ilaqutaat sissamiikkajuttarput. Inuit amerlanerit net-ilerlutik qaloorisarput ilaalu assamminnik qalluisarlutik. Ammassaat yoghurt-imik aggersarneqarsinnaapput. Ammassaat Sianneqarsinnaapput panertinneqarsinnaallutillu.

Lodder, som er en laksefisk, findes ofte ved stranden. Man kan fange dem med net, nogle samler dem med bare hænder. Man kan lokke lodderne ved at hælde yoghurt i vandet. Man kan stege dem eller tørre dem.


Play audiofile 11
12

Nanoq Kalaallit Nunaanni uumasut nunamiutat anginersaraat, nunarsuarmilu nannuni anginersaalluni. Kalaallit Nunaata avataaniikkajunnerusarput soorlu Qaanaami takussaanerusartut. Ukioriartornerani nannut illoqarfimmut qanillattortoqallattaarsarput nerisassioriartorlutik taamaattoqaraangallu allatut ajornartumik toquunnartarpaat ulorianartorsiortitsisimaguni.

Isbjørnen er de største landpattedyr i Grønland og den største bjørn i verden. De ses oftest i Nordgrønland. Man ser fleste isbjørne ved byen Qaanaaq. Om efteråret kan isbjørnen trænge ind i byerne, for at søge efter føde. Hvis man ikke kan skræmme den væk, bliver den skudt.


Play audiofile 13
14

Umimmak Kalaallit Nunaanni qaqqani uumasuuvoq. 350 kg tungaanut oqimaatsigilersinnavoq. Nersussuarnut eqqarliunngilaq, kisianni savaasanut eqqarliuvoq. Killilimmik aasakkut piniarneqarsinnaavoq.

Moskusokser lever i fjeldene i Grønland. De kan veje op til 350 kg. De er ikke i familie med oksen, men geder. De må også jages med tilladelse om sommeren.


Play audiofile 15
16

Kalaallit Nunaanni tuttoqatigiit ataasinnaapput. Arnavissat angutivissallu nassoqartarput. Augustip aallaqqaataaniit oktoberip naaneranut tuttunniartoqarsinnaavoq. Piniartullu Decemberip aallaqqaataata tungaanut piniarsinnaatitaallutik. Aavarfiunngitsumi pisaqarsimagaanni piniarsinnaanermut allagartaq arsaarinnissutigineqarsinnaavoq akiligassitsilluniluunniit.

Rensdyr er den eneste hjorteart i Grønland. Både hanner og hunner har gevir. Fra den 1. august til slutningen af oktober kan man jage rensdyrene i Grønland. Dog til 1. december for erhvervsjægere. Man får bøder, når man skyder dem udenfor jagtsæsonen.


Play audiofile 17
18

Kalaallit Nunaanni terianniaqarpoq qaqortanik qernertanillu. Allivallaartanngillat. Naliginnaasumik 75-100cm-inik angissuseqalersinnaapput. 3kg-8kg-millu oqimaatsigilersinnaallutik. Teriannissat ukiakkut nannutuulli illloqarfimmut qanillattorsinnaasarput perlerorsimagunik (ulorianarlutik). Teriannissat ukiut pingasut sisamaannaalluunniit uumasarput.

I Grønland lever der polarræve. Der findes både blåræve og hvidræve. De bliver ikke så store. Den kan blive 75-100 cm lang, og vejer 3-8 kg. De kan trække ind til byer og kan være farlige, hvis de er syge. De kan leve op til 4 år.


Play audiofile 19
20

Kalaallit qimmii avannaani taamaallaat qimmiutigineqartarput. Silamiutaapput. Aalisakkanik neqinillu nerisinneqartarput. Kalaallit qimmii assigiinngillat ilai kiisortuupput, ilai kiisortuunngillat ilai nujuartaapput ilailu nujuartaanatik. Qimmit nunani allaneersut qimmeqarfinnut eqquteqqusaanngillat. Qimuttussaammatami.

Der findes kun slædehunde i Nordgrønland. De bor altid ude. De fodres med kød og fisk. Der findes både utæmmede og tæmmede hunde. Man må ikke have andre hunderacer i Nordgrønland. De er nødvendige for at trække slæderne.


Play audiofile 21
22

Kalaallit nunaanni amaroqarlunilu kukiffaajooqarpoq. Illit najukkanni uumasut qaqutigoortut suut uumasuuppat?

Der findes også få polarulve og jærv på Grønland. Hvilke specielle dyr findes, hvor du bor?


Play audiofile 23
Kalaallit nunaanni uumasut

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Govvá/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Fotod/ Photo:
S1: Joel Garlich-Miller/U.S. Fish and Wildlife Service (CC BY 2.0)
S4: NTNU, Faculty of Natural Science - flickr.com
S6: Jörg Petersen - pixabay.com
S8: Dave Withrow/Alaska Fisheries Science Center, NOAA Fisheries Service (CC BY 2.0)
S10: Kim Hansen - commons.wikimedia.org
S12: Debruyne Terry, USFWS (CCO) - pixnio.com
S14: Per Harald Olsen/NTNU - snl.no
S16: Jon Nickles, USFWS (CCO) - pixnio.com
S18: ID 12019 - pixabay.com
S20: W. Ferchland - denstoredanske.lex.dk (CCO)
S22: Michael Gäbler - commons.wikimedia.org
Forrige side Næste side
X