keelt
Inga Anna Karin Buljo Áhren jïh Anita Dunfjeld-Aagård - Snåasen skuvle
Tõlkija: Helga Dögg SverrisdóttirÅvtesne saemieh Nöörjesne, Sveerjesne, Soemesne jïh Russlaantesne sjïere saemien jaahkoem utnin. Båeries saemien religijovne lij eatnamasse gorreldamme.
Áður fyrr höfðu Samar í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Rússlandi eigin trú. Gamla samiska trúin tengdist náttúrunni.
Saemieh vïenhtin gaajhke eatnamisnie goh vaerieh, gierkieh, jaevrieh jïh moerh sealoem utnin.
Samarnir trúðu að allt á jörðinni eins og fjöll, steinar, sjórinn og tré hefðu sál.
Dah vïenhtin veartene ovmessie daltesinie juakeme. Bijjemes elmie gusnie bijjemes jupmelh, gaskemes almetji jïh voejkeni veartene, jïh vöölemes Saajveaajmoe gåabph almetjh böötin gosse sealadamme.
Þeir töldu að heiminum væri þrískipt. Efst var himininn þar sem æðstu guðirnir voru. Í miðjunni er manneskjan og andarnir. Neðst var neðanjarða heimur. Þangað fór fólk þegar það dó.
Raejrie, biejjie, bïegke jïh jeatjah eatnemen faamoeh lin jupmelh. Jupmelh meehtin almetjidie viehkiehtidh vg. gööleminie, vijreminie jïh goh almetjh reakadin jïh sealadin.
Þrumur, sólskin, vindurinn og aðrir jarðneskir kraftar voru guðir. Guðirnir gátu hjálpað fólki við fiskveiðar, veiðar og þegar einstaklingurinn fæddist og dó.
Biejjie tjoevkem jïh baahkem vadta. Dan åvteste vihkele gaajhkide mah jielieminie. Biejjie stööremes eatnemen faamoe jïh iktegisth vihkele orreme saemide. Vaajesh soptsestieh saemieh biejjien maanah.
Sólin gefur ljós og hita. Því er hún mikilvæg fyrir alla sem lifa. Sólin er stærsti og mikilvægasti krafturinn sem hefur haft mikla þýðingu fyrir Samana. Sögur segja að barn Sama sé sól.
Maadteraahka vihkele jupmele mij abpe siebriedahkem vaarjeli. Dan leah golme dakterh. Saaraahka viehkiehti gosse maanah reakasovvin. Joeksaahka vijreminie viehkiehti jïh meehti boernesem jarkelidh guktie baernie reakasovvi. Oksaahka gåetien oksh jïh tjidtjetje-guaktah vaarjeli.
Maadteraahka, úrmóðirin, hugsaði um allt samfélagið. Hún átti þrjár dætur, Saaraahka hjálpaði við fæðingar. Joeksaahka hjálpaði við veiðar og gat breytt kyni á fóstri þannig að drengur fæddist. Oksaahka passaði inn- og útgang og hún verndaði móður og barn eftir fæðingu.
Gosse almetjh sealadin, vïenhtin Saajveaajmose böötin. Saajveaajmoe lij ånnetji goh mijjen veartene barre sagki buerebe jïh tjaebpebe.
Þegar fólk dó héldu þeir að hinir látnu færu í neðnjarðarheiminn. Hann var næstum eins og heimurinn sem við búum í bara miklu betri og fínni.
Nåejtie lij almetji jïh jupmeli gaskem. Dïhte almetjh jealadehti, jupmelidie sjïeledi, nåajtoeji jïh meevri. Nåejtie meehti aaj Saajveaajmose vuelkedh raerien mietie gihtjedh.
Særingamaður Samanna, var á milli fólks og guða. Hann læknaði, fórnaði til guðanna, gat spáð og notaði trommu (rúnatrommu). Hann gat líka farið í undirheima til að biðja um ráð.
Gievrie, vietjere jïh viejhkie lin nåejtien dïrregh gosse edtji nåajtodh, meevredh jïh Saajveaajmose vuelkedh. Men sïejhme almetjh meehtin aaj gievriem utnedh, nuhtjedh, jïh numhtie vuejnedh guktie vijreme sjïdti jallh gåabph edtjin juhtedh.
Tromma, hamarinn og vísirinn var verkfæri særingamannsins þegar hann spáði, trommaði og ferðast í undirheiminn. En venjulegt fólk gat líka notað trommu til að sjá hvernig veiðarnar myndu ganga eða hvert það ætti að flytja.
Ij naan gievrie seammalaakan, men maehtebe vuejnedh jis gievrie lea åarjelsaemien, julevsaemien jallh noerhtesaemien dajveste.
Engin tromma er eins en við getum séð frá hvaða svæði hún er, suður-samísk, mið-samisk eða norður- samísk.
Gievrine guvvieh ovmessie jupmelistie, juvrijste, vïnhtsijste, giedtijste, gåetijste jïh vielie.
Myndir á trommunum er af ólíkum guðum, dýrum, girðingum, gömmum, húsum og mörgu öðru.
Saemieh jupmelidie sjïeledin guktie dah edtjin gïemhpes årrodh jïh almetjidie viehkiehtidh. Sjïelemesijjieh meehtin årrodh vg. stoerre loedtehke gierkieh, svaalkh, såålh, plaassah jïh gaaltijh.
Samarnir fórnuðu til guðanna til að þeir yrðu góðir og hjálpuðu fólki. Fórnarstaðir eru t.d. stórir klofnir steinar, bjargrifur, eyjar og steinar sem koma upp úr vatni og vatnsbólum.
Meehtin aaj gåetesne sjïeledidh. Desnie sjïere nyjsenæjjah sjïeledin jïh sjïere Saaraahkese mij lij reakeds-jupmele. Saaraahka aernien nuelesne årroeji. Oksaahka oksen nuelesne jïh Joeksaahka dennie båassjosne, aejlies sijjie sisnjemes gåetesne.
Þeir gátu líka fórnað heima. Það eru sérstaklega konurnar sem fórna til Saaraahka, fæðingargyðjunnar. Hún bjó undir eldstæðinu. Oksaahka, heldur til undir dyrastafnum og Joeksaahka, veiðigyðjan heldur til innst undir heilaga staðnum.
Man åvteste vïenhth mijjieh jiehtebe saemien båeries religijovne eatneme-religijovne?
Af hverju heldur þú að talað sé um að trú Samana hafi verið náttúrutrú?
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Govvá/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Fotod/ Photo:
S1+24: Old.no
S4: Knud Leem (1767) - commons.wikimedia.org
S6+16+26+30: Anita Dunfjeld-Aagård
S8: Katarina Blind - (Gïelem nastedh 2016)
S10+12: Pixy.org
S14: Etter Ernst Manker - 1950
S18: Johannes Schefferus - 1673 - commons.wikimedia.org
S20: NTNU Vitenskapsmuseet - flickr.com + Nordiska Museet
S22: Tor Gjerde - commons.wikimedia.org
S28: Liisa Jåma - Saemiensitje - instagram.com