Tilbake til søk
Skift
språk
språk
Fotosyntesa - rein luft!
Fotosyntese silaannaavoq minguitsoq (Silaannarmi pilersoqarneq)
Thomas Buhl og Vivi Mærsk
Omsett til grønlandsk av Agapeta Skifte & Magdalene Abelsen
4
Fotosyntesan er ein tilgongd, har plantan ger sólarljósið til orku og reint súrevni.
Pilersinneqartarpoq, naasup seqernup qinngornera nukinngortittarmagu aamma silaannanngortillugu minguitsoq.
6
Fotosynustesa fer fram í plantum. Av tí at sólarljós skal til, fer fotosyntesan ikki fram um náttina.
Fotosyntese taamaallaat naasuni pilersarpoq. Seqernup qinngornera pisariaqartinneqartarmat unnuakkut taartumi fotosynteseqarneq ajorpoq.
8
Í kyknunum hjá plantunum eru “grønkorn”. Tað eru tey, sum gera plantuna grøna. Tað er í grønkornunum, at fotosyntesan fer fram.
Naasup sananeqaataani kingunissaarannguaqarpoq qorsuusunik. Taakkunanilu fotosyntese pilersarpoq.
10
Fotosyntesan byrjar við, at plantan tekur vatn úr rótini (H₂0), ljós frá sólini og koltvísúrni (CO₂) úr luftini.
Naasoq imermik sorlamminiik aallaaveqartumik pigaangat (H₂O), seqernup qinngorneranik aamma silaannarmik pigaangat (CO₂) fotosyntese pilersarpoq.
12
Koltvísúrni kemur inn í plantuna við hjálp frá varrakyknum, sum eru smá hol í blaðnum á plantuni.
Silaannaq tassa Kuldioxidi naasumut pilutaanut pulasarpoq.
14
Í grønkornunum verður sólarljós, koltvísúrni og vatn gjørt til sukurevni og súrevni. Sukurevni vera eisini nevnd kolhydrat. Súrevni verður latið út í luftina, soleiðis at vit kunnu anda fríska luft.
Kingunissaarannguup qorsuusup seqerngup qinngorneranit silaannarmit imermiillu pinermini silaannaq ilti sukkorlu pinngortittarpai. Akuutissaq sukkoq aamma kulhydratimik taaneqartarpoq. Ilti silaannarmut siaruartittarpaa taamaalilluta anersaartorsinnaatilluta.
16
Av tí at tað eru plantur, sum gera súrevni til luftina, so verður regnskógurin ofta kallaður fyri “jarðarinnar lungu”.
Naasut silaannarmi tunioraasuummata orpippassuit “nunarsuup puai”-nik taaneqartarput.
18
Í náttúrulærugreinunum kann fotosynutesan skrivast soleiðis: koltvísúrni + vatn + sólarljós = súrevni + sukurevni.
Pinngortitalerinermi imannak allattoqartarpoq: Kuldioxid+Imeq+Seqerngup qinngornera = ilti+Sukkoq.
20
15. heimsmálið er um “lívið á landi” - um at varðveita nattúruna. Tað merkir millum annað, at vit skulu gróðurseta fleiri trø, enn vit fella, soleiðis at luftin verður reinsað fyri koltvísúrevni, og at vit fáa meira súrevni og reinari luft. Sostatt fotosyntesan!
Nunarsuarmi anguniakkat 15-iat tassaavoq “Nunami inuuneq”-pinngortitamik piujuaannartitsineq. Anguniakkap taassuma imaraa orpinnik killukkatsinniit amerlanerusunik naatitsisarnissaq, taamaalilluta kuldioxidi silaannarmiittoq salinneqassaaq silaannarpullu minguinnerulerluni. Tassa Fotosyntese!
22
Isumaqarpit orpik “blodbøg”-i aappalaartoq kingunissaarannguaqartoq qorsuusumik?
Fotosyntesa - rein luft!
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh: S1: Marek Kokeš - pixabay.com S4: Flaticon.com S6: Adrian Pelletier - pixnio.com S8: Hajnalka Mahler - pixabay.com S10: Markéta Machová - pixabay.com S12: Marc Pascual - pixabay.com S14: Pxhere.com S16: Ben Britten - flickr.com S18: Stefan Nielsen S20: Globalgoals.org S22: Hubertus - wikimedia.org
© 2019 atlantbib.org
X