Skift
sprog
Play audiofilefo
Lappland
Sámaland

Tone Marie Larsen & Anita Dunfjeld Aagård

Oversat til færøsk af June-Eyð Joensen
3
4

Lappland er svæði þar sem Samar hafa búið í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Rússlandi.

Sámaland er tað økið, har sámarnir leingi hava búð í Noregi, Svøríki, Finnlandi og Russlandi.


Play audiofile 5
6

Samarnir eru frumbyggjar því þeir bjuggu á svæðinu þegar konungar og stjórnendur ríkjanna lögðu landamæri að Norðurlöndum. Í lögum Noregs stendur að ríkið Noregur er stofnað á landsrétti tveggja þjóða, Norðmanna og Sama.

Sámar eru upprunafólk, tí teir búðu í økinum, tá ið kongar og ríkisleiðarar settu landamørkini millum londini í Norðurlondum. Í norsku grundlógini stendur, at Noregs ríki er stovnað á landaøkinum hjá tveimum tjóðum, norðmonnum og sámum.


Play audiofile 7
8

Í dag veit maður ekki hve margir Samar eru í heiminum en haldið að þeir séu um 50-80 þúsund. Af þeim eru 2000 í Rússlandi, 7000 í Finnlandi, 17 000 í Svíþjóð og 40 000 í Noregi.

Óvist er, hvussu nógvir sámar eru í heiminum, men hildið verður, at tað eru umleið 50-80.000 sámar. Av teimum eru uml. 2000 í Russlandi, 7000 í Finnlandi, 17.000 í Svøríki og 40.000 í Noregi.


Play audiofile 9
10

Það eru 9 ólíkar tegundir af samísku. Margt ólíkt er með tungumálunum og eingöngu nágrannar sem skilja hvorir annan. Mismunurinn á milli suður- og norður samísku er svipaður og á milli norsku og íslensku.

Tað eru 9 ymisk sámisk mál. Tað er stórur munur á málunum, so at bert tey, ið liggja tættast upp at hvørjum øðrum, skilja hvønn annan. Munurin á suðursámiskum og norðursámiskum er sum munurin á norskum og íslendskum.


Play audiofile 11
12

Samískur fatnaður, koftene, sýnir hvaðan fólk kemur eða hvaðan fjölskyldan kemur. Samarnir nota þjóðbúninginn þegar þeir fagna og við jarðafarir, á fundum og þegar þeir vilja sýna hverjir þeir eru.

Klæðini hjá sámum, troyggjurnar, vísa hvaðani teir eru ella hvaðani familjan er. Sámar brúka troyggjurnar bæði tá ið teir hátíðarhalda okkurt, tá ið onkur fer til gravar, á fundum og tá ið teir vilja vísa, hvørjir teir eru.


Play audiofile 13
14

Samíski fáninn er eins fyrir alla Sama. Litirnir fjórir sýna að þeir búa í fjórum löndum. Rauði liturinn merkir eldinn, græni náttúruna, guli merkir sólina og blái vatnið. Hringurinn merkir sólina og mánann.

Sámiska flaggið er felags fyri allar sámar. Teir fýra litirnir vísa, at sámarnir búgva í fýra londum. Reyði liturin ímyndar eldin, grønt náttúru, gult ímyndar sólina og blái liturin vatn. Sirkulin ímyndar sólina og mánan.


Play audiofile 15
16

Þjóðhátíðardagur Sama er 6. febrúar. Sá dagur var valinn því þann dag voru Samar frá Noregi og Svíþjóð saman á landsfundi í Þrándheimi til að ræða réttarstöðu sína.

Tjóðardagur hjá sámum er 6. februar. Hesin dagur varð valdur, tí 6. februar 1917 savnaðust sámar úr øllum Noregi og nakrir úr Svøríki á fyrsta sinni til landsfundar fyri at skifta orð um rættindi hjá sámum.


Play audiofile 17
18

Í upphafi 1900 aldar höfðu Samarnir ekki sömu réttindi og þeir hafa í dag. Í Noregi reyndu stjórnvöld að sameina alla undir eitt tungumál, einn hóp og menningu í Noregi.

Fyrst í 1900-árunum høvdu sámar ikki tey somu rættindi, sum teir hava í dag. Í Noregi royndu mynduleikarnir at gera sámarnar norskar, tí teir hildu, at tað bara kundi vera eitt mál, ein tjóð og ein mentan í Noregi.


Play audiofile 19
20

Samísk börn fá að læra samísku í skólanum og hlusta á samíska tónlist í útvarpinu. Á myndinni opnar Hákon konungur og krónprins Hákon Magnús Samaþingið í Noregi.

Nú á døgum læra nógv sámisk børn sámiskt í skúlanum, og sámiskur tónleikur spælir í útvarpinum. Á myndini setir Haraldur kongur og Hákun Magnus krúnprinsur sámatingið í Noregi.


Play audiofile 21
22

Það finnst Samaþing í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og Rússlandi. Samaþingin reyna að tryggja sömu réttindi til að þróa tungumál, menningu og samfélag.

Tað eru sámating bæði í Noregi, Svøríki, Finnlandi og Russlandi. Sámatingini virka fyri, at sámarnir fáa tryggjað og ment síni mál, sína mentan og sítt samfelagslív.


Play audiofile 23
24
Lappland

Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/Guvvieh: S1: Yevgeny Pashnin - commons.wikimedia.org + Anita Dunfjeld Aagård S1+24: Annamari Molnar - flickr.com S4: Bff - commons.wikimedia.org S6: Julia Velkova - commons.wikimedia.org S8: Karin Beate Nøsterud - commons.wikimedia.org S12+20: Sámediggi Sametinget - flickr.com S10: Ningyou - commons.wikimedia.org S14: Jeltz - commons.wikimedia.org S16: Schrøderarkivet/Sverresborg - commons.wikimedia.org S18: Nasjonalbiblioteket - commons.wikimedia.org S22: Illustratedjc - commons.wikimedia.org
Forrige side Næste side
X