Tilbake til søk
Skift
språk
språk
Planetene i vårt solsystem
Planehta mijá biejveoalen
1. a og 6. b Vonsild Skole
Oversatt til lulesamisk av Gun Aira
4
Vårt solsystem består av åtte planeter som kretser rundt solen. De første fire er steinplaneter og de siste fire er gassplaneter. Solen er en stor stjerne.
Mijá biejveoalen li gáktsa planehta ma biejve birra jålådi. Niellja åvdemus li gierggeplanehta ja niellja maŋemus li gásaplanehta. Biejvve l stuor násste.
6
Planetene heter, i rekkefølge fra solen: Merkur, Venus, Tellus (Jorden), Mars, Jupiter, Saturn, Uranus og Neptun. Alle er oppkalt etter guder fra romersk mytologi.
Planehta guddnedi lagámus biejves: Merkurius, Venus, Gaia (Ednam), Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus och Neptunus. Gájkka li jubmela romak åsskos gåhtjoduvvam.
8
Merkur er en mørk og øde steinplanet. Temperaturen kan nå helt opp til 450ºC om dagen og ned til -170ºC om natten. Det er den minste planeten.
Merkurius la sjievnnjis ja ruojos bákteplanehtta. Biejven máhttá gitta 450ºC (liegga tsiehka) ållit ja iján -170ºC (galmma tsiehka). Dat la unnemus planehtta.
10
Venus er den tredje minste planeten. Den er også den mest lyssterke, og kan derfor ofte ses fra Jorden. Temperaturen på Venus er alltid omkring 465ºC.
Venus la goalmát unnemus planehtta. Dat la aj tjuovggasamos, ja máhttá danen álu Ednamis vuojnnut. Venus la agev birrusin 465ºC (liegga tsiehka).
12
Jorden heter egentlig Tellus. Den er på størrelse med Venus. Den kalles også “Den blå planet”. Det skyldes at ca. 70% er dekket av vann. Det er den eneste planeten med kjent liv. Rundt jorden kretser månen.
Ednam almma Gaiav guddnet. Sämmi stuorre degu Venus la.“ Alek/lahtte planehtta” aj gåhtjoduvvá. Danen gå birrusin 70% tjátjes gåbttjå. Dat la dat ájnna planehtta gånnå dåbddo viesso l. Ednama birra mánno jålåt.
14
Mars kalles “Den røde planeten”. På Mars er temperaturen kaldere enn på Jorden. I gjennomsnitt -60ºC. Mars har to måner. Man har sendt flere ubemannede romraketter til Mars. Man arbeider med å sende mennesker til Mars en gang i fremtiden.
Mars gåhtjoduvvá dat ”ruoppsis planehtta”. Dat la tjoasskáp Marsan gå ednamin. Gasskamierre -60°C (galmma tsiehke). Marsan li guokta máno. Moadda ulmutjadagi vuobmanrakehta li rájaduvvam Marsaj. Garriji ulmutjijt Marsaj rádjat soames bále boahtteájgen.
16
Jupiter er den største planeten i hele solsystemet og veier nesten tre ganger så mye som alle andre planeter til sammen. Det er et gassplanet med en fast kjerne. Jupiter har 63 måner som man kjenner til.
Jupiter la stuorámus planehtta jårbbå biejveoalen ja la vargga gålmågierde låsep aktan gájkka planehtajs. Dat la gásaplanehtta nanos sisnutjijn. Jupiterin li 63 oahpes máno.
18
Saturn er den nest største planeten. Det er den planeten med de tydeligste ringene rundt. Saturn er også en gassplanet. Saturn har 62 kjente måner.
Saturnus la vargga stuorámus planehtta. Danna li tjielggasamos gievlle birra. Saturnus la aj gásaplanehtta. Saturnusin li 62 máno oahpes mánuj.
20
Uranus var den første planeten man oppdaget - i 1781. Det er den mest rolige gassplaneten i solsystemet. Det er nesten ingen stormer der. Den har ingen fast overflate, men mye is. Temperaturen er -200ºC. Uranus “ruller” rundt solen.
Jahke 1781 lij Uranus dat vuostasj planehtta mejt ájtssin. Dat la sieddosamos gásaplánehtta biejveoalen. Ij vargga vå biekka. Danna ij la nanos ålgusj valla edna jiegŋa.Dat la -200°C (galmma tsiehka). Uranus biejve birra jålåt.
22
Neptun ligner på Uranus. Den er litt mindre, men veier mer. På Neptun er det de kraftigste orkanene i hele solsystemet. Der kan det være vind på over 2000 km/t. Man kjenner til 14 måner rundt Neptun.
Neptunus la Uranusa muoduk. Dat la binná unnep, valla däddá ienep. Neptunusin li garrasamos virro ålles biejveoalenin. Bieggat máhttá ienep gå 2000 km/d. Neptunusa birra li 14 máno.
24
Diedá gus ietjáj birra, mij mijá biejveoalen gávnnu?
Planetene i vårt solsystem
Foto/ Myndir/ Asseq/ Valokuva/ Guvvieh/ Nuotraukos/ Photo:
S1+4: Manvendra Singh - pixabay.com
S6: Image Editor - flickr.com
S8+10+12+16+18+20+22: NASA - commons.wikimedia.org
S14: ESA - commons.wikimedia.org
S24: Pxhere.com
© 2019 atlantbib.org
X